«قیش» شعرینده بیچیم و ایچریک

قیش/ ناصر مرقاتی

قارا قیش

کؤکونو دریندن سالیب؛

سینسی‌میش تورپاق،

یاشیللیق حسرتین اونودا بیلمیر؛

و نیسگیللی حیات،

            بیر ایپک دونون تمناسیندا

                                    اَینی یالیندیر؛

آخ...

ای بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار،

سیزین هر تئلینیز بیر رنگه چالیر؛

و اینیلتی‌لرینیز

            دار قفسلردن اوزاغا گئتمیر؛

هره بیر قیشلاغدا،

باشقا بوداغدا قیشلاییرسینیز؛

بوردا قیش،

            نه شاختا،

                        نه قارا،

                                    نه کدرلی‌دیر!

«قیش» شعرینده بیچیم و ایچریک

اؤزت

قیش شعری بیچیم آچیسیندان ایکی بؤلومه بؤلونور. اون‌دؤرد سطیردن اولوشان «بؤیوک» بؤلوم ایله، دؤرد سطیرلی «کیچیک» بؤلوم. شعره بیچیم، ایچریک و بونلارین آراسیندا اولان ایلیشگی آچیسیندان باخماق اولار. نیسگیل ایچَریگی شعرین ایچ قاتیندا، چلیشکیلی بیر دورومدا اؤزونو گؤرسه‌دیر. آنجاق بیچیم اؤزونو شعرین اوست قاتیندا گؤرسه‌تسه ده، قیش فصلینده یارانان نسگیلل‌لرین توزونو اوزرینده ساخلامیش دیر. سؤز نیسگیل ایله آیریلیق‌دان گئدیر، بیرلیک حسرتی، قیش‌ین یارادان آیریلیقیندان دوغموش‌سا دا، باشقا بویوت‌دا، نیسگیل قیش‌ین اؤزونه ده قاییتماقدا دیر. شعر سایدیغیم تئم‌لری چارپیجی، هابئله باشاریلی بیر شکیلده گؤرسه‌ده بیلیر. ایچ ایچه گیرن دویقولار ایله بیچیم و ایچَریگین ایلگیسینی ایره‌لی‌ده آچیقلایاجاغام.

بؤیوک بؤلوم

بیرینجی بؤلوم، قارا قیش‌ین درین کؤک سالدیغیندان، تورپاق و حیاتین (قیش‌ین قاپسامیندا) سینسیدیغیندان دئییر. یاشیللیق، بئله بیر قیش‌دا، یالین حیاتین نیسگیلی اولموش؛ قیش ایسه اوزون، بیتمه‌یه‌جک دیر. بورا قدر شعر بیر دورومون تثبیتیندن، کؤک سالاراق قاتیلاشماغیندان دئییر.

شعرین ایلک بؤلومو، ایکی قیسمه بؤلونور؛ بیرینجی قیسم اوسته دئدیییم کیمی بیر دورومو آچیقلاییر. ایکینجی قیسم آنجاق، دورومون ائتکیسینی داها آرتیرماق اوچون، اونا بویا ایله سس قاتیر: «هر تئلینیز بیر رنگه چالیر»، و قوشلارین «اینیلتی»لری. آنجاق «کؤچری قوشلارین» بویا دولو گؤزل تئللرینه رغمن، سس‌لری «اوخوماق» یوخسا «اؤتمک» دئییل، «اینیتلتی»‌دیر. بوردا هر تئلی بیر رنگه چالان کؤچری قوشلار قفس‌ده دیرلر. قوشلار اؤتمیرلر، اینتیلده‌ییرلر! بیرلیگی سئوَن یالقیز قوشلارین «اینیتلی»لری دار قفسلردن اؤته‌یه گئتمیر. بئله بیر چلیشکی (گؤزللیک ایله اینیلده‌مک) داها اؤزونو گؤرستسین دئیه «بؤیوک بؤلوم»ون ایکینج قیسمی «آخ...» سسی ایله باشلانیر. بوردا نسیگیل دولو «آخ...» سسی، «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار»ین، آیری توشمک‌لری و یالقیزجا «قیشلاما»لارینین حسرت ایفاده‌سی دیر. هر تئلی بیر رنگه چالان قوشلارین، یاشیللیقدا، حیاتین ایپک دونونون قوینوندا، اؤتوب، بوداقدان بوداقا قونماسی گرک دیر. آنجاق، نه یازیق بئله دَییل.

قیش گلمه‌زدن اؤنجه کؤچری قوشلارین بیرلیکده گؤیلرده اوچوشونو، گؤرموش کیمسه، ایندی ایسه قیشلاقدا دار قفسلرلرده هره‌سینین باشقا بوداقدا قیشلاماسی‌نا شاهید دیر؛ بئله بیر دویقونو یاشایان کیمسه اؤرکدن نئجه بیر «آخ...» چکر؟ بو «آخ...» اؤیله بیر «آخ...»دیر. درین کؤک سالان قارا قیش، یالنیز تورپاق ایله حیاتی دَییل، بوتون اؤزگور قوشلاری دا، حسرت ایچینده، داردا قویوب دیر. یاشیللیق تورپاغا، یازین الوان ایپک دونو حیاتا، بیرلیک ایله اؤزگورلوک ایسه قوشلارا "نیسگیل" اولوب.

درین کؤک سالان بئله بیر قیش، بیتمه‌یه‌جک قدر اوزون دیر. قیش‌ین اوزونلوغو، شعرین بیچیمینده آیدینجا گؤرسه‌دیلیر. اون‌سکگیز سطیرلی بیر شعرده، اون‌دؤرد سطیر (یوزده سکسان) قیش‌ین تثبیت اولموش دورومونا گؤره دیر.

کیچیک بؤلوم

شعرین ایکینجی بؤلوم‌ینه کئچمزدن اؤنجه، تورک اوسطوره‌سینده «قیش» قاورامینا اؤتری باخالیم.

قیش ایکی «بؤیوک چیلله» ایله «کیچیک چیلله»دن اولوشور؛ بؤیوک چیلله قیرخ گون و کیچیک چیلله ایسه ییرمی گون دیر. ایکی چیلله باجی‌دیرلار؛ یوخسا بیر قاری‌نین ایکی اوغوللاری دیر. سون اوتوز گون ایسه «بایرام آیی» دیر. قیساجا، بایرام آییندا یئرین جانینا ایستی نفس گلدییینه گؤره، اونو «بایرام آیی» آدلاندیریبلار. بؤیوک چیلله تمکینلی و متانت‌لی‌دیر؛ صبیرله دوندارار، اوشودر، ناخوشلادار... اوزون سورر. آنجاق کیچیک چیلله دلی‌سو، حیرصلی، های‌کویلو دیر. توزتوزاناق یولا سالیب کولک قوپارار؛ آنجاق عؤمرو تئز بیتر. کیچیک چیلله‌نین عؤمرو آز، دالی یاز دیر.

شعره دؤنه‌لیم. ایکی بؤلومو «بؤیوک» ایله «کیچیک» آدلاندیردیغیم‌دان آماجیم، شعرین بیچیمی قیش‌ین بیزلرده نه بیچیم‌ده اولدوغونا دلالت ائتدییینی گؤرستمک دیر. قیش شعری‌نین ایکینجی بؤلومو، بیرینجی بؤلومون ترسینه، آنسیزین، قیساجا باشلانیب، هر شئیی داهاراق بیتیر. شعر بؤیوک باشاری ایله اؤزونو، خالقین دوشونجه‌سینده اولان قیش فورمونا سالمیش. قیش ایکی بؤیوک و کیچیک چیلله‌سی ایله گلمیش، کؤک سالمیش، هر شئیی اوشوتموش، اؤزگور قوشلاری دا دار قفس‌لره سالمیش دیر. آنجاق ایچریک شعرین بیتمه‎‌سی ایله بیتمه‌یه‌جک دیر.

«قیش» شعرینده، ایچریک اؤزونو بیچیم‌دن آییراراق باشقا یول، قیش‌ین بیچیم و ایشله‌یینه رغمن، گئتمک ایسته‌ییر. سؤزومون آچیقلاماغینا، شعرین آنلاتی بیچیمینه ده باخماق ایسته‌ییرم.

آنلاتی بیچیمی

آنلاتی شعرین بیرینجی بؤلومونده، گئنل آچیدان چئشیت‌لی دویقولاردان یارارلاناراق، بیر دورومو آچیقلاییر. باشقا دئییم‌له سؤز سویوت قاورامین آچیقلاماسیندان، قارا قیش‌ین یاراتدیغی دوروم‌دان، گئدیر. تورپاق، حیات و کؤچری قوشلارین دیلیندن یوخسا دوروموندان سؤز ائدیر. آنلاتی، گئنل آنلاتی دیر. آنجاق ایکینجی بؤلوم‌ده، آنلاتی شخصی اولاراق، آنلاتیچی‌نین اؤز دویقوسونو آچیقلاییر. آنلاتیچی اؤزونو دورومون ایچینده قویوب، دویقوسونو آچیقلاییر. بؤیوک بؤلومون گئنل اورتامیندان، کیچیک بؤلومون اؤزل اورتامینا گیریر. بؤیوک بؤلوم‌ده، سؤز قارا قیش‌ین چئوره اوچون کؤتو بیر دوروم یاراتدیغیندان ایدی‌سه، کیچیک بؤلوم‌ده سؤز همن قیش‌ین آنلاتیچی اوچون بیر نیسگیل اولدوغو دیر. قیشین حسرتی، کدری، قاتی‌لیغی‌نا حسرت وار. نیسگیل اوقدر بؤیوک دیر، آنلاتیچی بوتون بیرینجی بؤلوم‌ده قیش‌ین کسیجی‌لیییندن، شاختاسیندان، قارالیغیندان ائتدییی سؤزه بئله حسرت گؤزو ایله باخیر، و بونلارین هئچ بیری‌نین اولماماسیندان گیلئیلی دیر. «بوردا قیش،/ نه شاختا،/ نه قارا،/ نه کدرلی‌دیر!» کیچیک بؤلوم‌ده، سؤز بیرینجی بؤلومون ترسینه دیر.

نیسگیلین

بئله بیر نیسگیلین واراولوشو نه‌دن و هاردان گلیر؟ سوالین جاوابیندا، بیرینجی بؤلومده «بیرلیک» کلمه‌سینه قاییتمالی‌ییق. «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار». «بیرلیک» سؤزجویو، شعرین بیرینجی بؤلومونون ان قاباریق و دویقولو قاورامی‌دیر. آنلاتیچی قوشلارین گؤزللیییندن و «اینیلتی»لریندن سؤز ائدیرکن، اونلاری (قیش‌ین ائتکیسی‌نی وورغولاماق اوچون) آیریلیغینی توصیف ائدیر؛ «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار»، «هره بیر قیشلاغدا،/ باشقا بوداغدا قیشلاییر». گؤزللیک ایله اینیلتی، بیرلیک کلمه‌سینه دؤنرک داها قاباریق و وورغولو بیر دویقو یارادیر. آنجاق اؤزگون «آیری توشموش» و «تک» کمیسه، آنلاتیچی‌نین اؤزو دیر.

کیچیک بؤلوم، اوسته دئدیییم کیمی آنلاتیچینین، نیسگیل دولو اؤزل دورومونو آنلاتیر؛ بو بؤلوم شعرین اوبیری بؤلوموندن آرا آچماقلا گؤرسل اولاراق «آیریلیق»ی گؤرسه‌دیر. شعرین اوزون بؤلومونده آنلاتان، بوتون «قارا قیش»ین یارادان دورومونا نیسگیل قالان آنلاتیچی، اؤزونو «یالقیز» و «بیرلیک»دن آیری گؤرور. کیچیک بؤلومون ایلک کلمه‌سی، «بوردا»، اؤز یوردوندان آیری توشموش آنلاتیچینین، سؤزو و نیسگیلی، «اوردا» یوخسا اؤز یوردونا دؤنمه‌سینه ایشاره دیر. آنلاتیچی «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار» میثالی، اؤز یوردوندان آیری توشموش، غریب بیر کؤچمن، یوخسا دوستاق دیر. بئله بیر آیریلیق شعرین بیچیمینده ده گؤرسه‌دیر اؤزونو. آنلاتیچی اؤز اؤزل دورومونا گلینجه، سؤزونو دؤرد سطیرده آرالی اولاراق آنلاتیر. آنلاتیچی‌نین دورومو «کؤچری قوشلار» ایله «دار قفسلر» تئمینه قاییداراق آنلاشیلیرسا، «اوردا» اؤز یوردوندا «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار» میثالی اؤزگور اولور؛ «بوردا» آنجاق، «اینیلتی»سی «دار قفسلردن اوزاغا گئتمیر».

سون سؤز؛ دراماتیک بیر سون؛ دیله‌ییش

سون دؤرد سطیر، موسیقینین دراماتیک شکیلده، اوچ ضربه ایله قورخونج، بلیرسیز و قارانلیق بیر دورومون ایفاده‌سی کیمی دیر. هر ضربه بیر پیلله داها درینه ایشله‌ییر.

«بوردا قیش،

            نه شاختا،

                        نه قارا،

                                    نه کدرلی‌دیر!»

«شاختا» ایله «قارا»نین هره‌سینده ایکی «آ» حرفلری، یوخاری‌یا یوکسه‌لرک، دیله‌ییش، قالخیش و قورتولوش ایسته‌یی‌نی گؤرسه‌تسه ده، بونلاردان سونرا گلن «کدرلی» و اوچ آرد آردا تیکرارلانان «نه» سؤزو، بئله بیر ایسته‌یین اولاناقسیزلیغینا قاپانیر؛ «دیر» ایسه، وورغو دامغاسینی باساراق شعره سون قویور.